Wees blij met de TikTok-rij (2024)

Met vriendinnen drink ik regelmatig een kop koffie op het terras van een koffiezaak in de Amsterdamse 9 Straatjes. Vanaf dit vaste honk zijn wij steevast getuige van een van de meest tastbare stempels van sociale media op het dagelijks leven: de TikTok-rij.

Het terras ligt naast een café waar ze buitengewoon knappe broodjes verkopen. De perfect getoaste plakken brioche, belegd met zwierige klodders gochujangmayonaise en eieren met fotogeniek lekkende dooiers, zijn een hit op Instagram en TikTok. Als bijen op honing stuiven toeristen, dagjesmensen en influencers op de sandwichwinkel af. Om er vervolgens met z’n allen langdurig in de rij te staan.

Omdat de stoep voor het café lang niet genoeg ruimte biedt voor de mensenmassa die op de virale sandwiches afkomt, hebben de uitbaters zo’n twintig meter verderop, op de brug over de gracht, met afzetpaaltjes een soort ‘voorportaal’ afgerasterd. Bezoekers van het café moeten eerst in die ‘brugrij’ wachten tot ze in de ‘echte rij’ voor de ingang mogen staan.

Zo ontvouwt zich een schouwspel waar ik eindeloos naar kan kijken: bezoekers schuifelen, glurend op hun telefoon, naar de ingang van de sandwichzaak, worden dan door de wachtenden voor hen naar de brug verwezen, en staan daar vervolgens op hun tenen te loeren of ze al aan de beurt zijn om voor de ingang te komen staan.

TikTok-rijen als deze zijn inmiddels regelmatig in het nieuws, vooral als bron van irritatie en overlast. En toch, het wonderlijkste aan het hele fenomeen is dat het werkt. De rij gebeurt gewoon, haast vanzelf, zonder veel gedoe.

En dat is welbeschouwd iets prachtigs.

Rijen zeggen iets over onze waarden

Wachten is iets wat we haten, en toch reteveel moeten doen. Hoe we wachten, zegt daarom iets over wie wij zijn en wat wij waardevol vinden.

Culturele verschillen zijn er op dat vlak in overvloed. In Noord-Europese, Noord-Amerikaanse en sommige Aziatische landen is men gewend om strikt door etiquette gereguleerde rijen te vormen. In mediterrane, Midden-Oosterse of Afrikaanse landen is het normaal om groepjes wachtenden te vormen; er wordt ongeveer in de gaten gehouden wie wanneer aan de beurt is, maar voordringen en vechten voor je plek horen er ook bij.

Wachten op je beurt is dus omgeven met sociale conventies en ongeschreven regels. Met name in culturen die aan tijd een directe waarde toekennen (‘time is money’), wordt het overtreden van die ongeschreven regels als extreem schofterig ervaren;^* men heeft haast letterlijk het gevoel te zijn bestolen, en zal waarschijnlijk dienovereenkomstig reageren.

Rijen zijn dus fysieke stollingen van specifieke waarden: op je beurt wachten is niet zo erg, als het maar ordentelijk gebeurt, er een duidelijk einde in zicht is, en (cruciaal!) degene die het eerst komt ook degene is die het eerst maalt.

Een uiting van onderling vertrouwen

Dat mensen als vanzelf rijen vormen en reguleren, is in Nederland vervolgens zo normaal dat je bijna niet meer ziet hoe bijzonder het eigenlijk is. Maar, zoals rechtsgeleerde Dave Fagundes schrijft: rijvorming geeft blijk van groot onderling vertrouwen en samenwerking met anderen, vaak mensen die je niet kent. En dat zonder dat er daadwerkelijk wetgeving is die deze praktijk reguleert.

Hoe ver dat kan gaan, blijkt bijvoorbeeld uit de documentaire Waiting for B. uit 2015. Daarin worden Braziliaanse fans van Beyoncé gevolgd die ruim twee maanden van tevoren al in de rij gaan liggen voor haar concert in São Paulo.

De afspraken die de fans met elkaar maken zijn briljant. Voor de ingang van het stadion hebben diverse groepen tentjes opgezet. Op elk tentje zijn meerdere fans ingeschreven, die afwisselend bij de tent zijn om de plek van de hele groep te bewaken.

Mensen liggen dus niet de hele twee maanden in de rij: ze gaan tussendoor naar huis of naar hun werk. Maar als je aan de beurt bent om op de tent te passen, wordt verwacht dat je er ook bent. Op de dag van het concert wordt de balans opgemaakt: wie gedurende de twee maanden het vaakst op de tent heeft gepast, mag eerder naar binnen dan de mensen die minder aanwezig waren.

Los van de indringende portretten die de film van deze superfans schetst, is het prachtig om te zien hoeveel onderlinge samenwerking de rij losmaakt. Fans nemen diensten van elkaar over als de ander een noodgeval in de familie heeft, komen regelmatig vrienden die dienst hebben gezelschap houden, en groeien gedurende de twee maanden wachten nader tot elkaar.

In de woorden van rechtsgeleerde Fagundes: fysieke wachtrijen tonen de alomtegenwoordigheid van menselijke samenwerking. De aanblik van duizenden of slechts een paar mensen die geduldig in de rij wachten, is het krachtigste bewijs van ons instinct voor samenwerking en wederkerigheid.